İster yurt içi olsun isterse yurt dışı olsun satış işlemi “mal ödemesinin alınması” ile tamamlanır. Dış ticarette genel kabul görmüş ödeme şekilleri, her ne kadar belli standartlara oturmuş ve kuralları belli olan uygulamalar olsa da içerdiği riskler açısından dikkatlice incelenmeli ve firmaya en uygun olanı tercih edilmelidir. Mesela “akreditif”, hemen herkesin dilinde olsa da bilhassa tecrübesiz ve tam bilgi sahibi olmayan firmalarda ciddi zaman kaybına, ön görülmeyen ek maliyetlere ve genelde rezerv oluşturarak ödemenin ve/veya teslimatın gecikmesine neden olur. Alıcının ülkesindeki ve hatta global politika ve ekonomik gelişmeler takip edilemeden; sadece alıcı firmanın “güven ve itibarına” bakarak yapılan “açık hesap veya mal mukabili” ödeme şeklinde, alıcının ülkesindeki alıcı kaynaklı olmayan sorunlar nedeniyle büyük bir sorun haline dönüşebilir.
Aşağıda genel kabul görmüş ödeme yöntemlerini, anlaşılabilir ve fikir sahibi olmanızı sağlayacak biçimde açıklamalarıyla bulabilirsiniz.
- Peşin Ödeme : (Cash in Advance)
Alıcının, malın teslimatından önce mal bedelini satıcıya ödemesidir. Genellikle birbirini çok iyi tanıyan alıcı ve satıcılar arasında veya alıcının güven ve itibarının çok yüksek olduğu durumlarda uygulanır. Satıcı açısından en uygun ödeme şeklidir zira hiçbir riski yoktur. Bunun yanı sıra satıcıya satılacak malları üretmek, hazırlamak ve sevk etmek için maliyetsiz finansman sağlar. Alıcı açısından ise tüm riskleri aldığı ve ayrıca malın tesliminin tamamlanmasına kadar geçen süre zarfında erken ödenen paranın maliyeti veya gelirinin kaybı söz konusu olan bir yöntemdir. Alıcılar bu yöntemi genellikle “yüksek peşin ödeme iskontosu” amacıyla kullanmaktadırlar.
- Açık Hesap : (Open Account)
Temel olarak satış da vade konulmayan, ürünlerin ödeme öncesi teslim edildiği bir uygulamadır. Alıcı ödemelerini satıcı nezdinde ki cari hesap bakiyesine yapmaktadır. Alıcı için en uygun yöntemdir. Bedelini ödemeden aldığı ürünleri satarak, cash flow üzerinde baskı yaratmadan ödeme yapabilecektir. Satıcı ise tüm riski almaktadır. Genellikle alıcının çok yüksek güven ve itibar sahibi olduğu veya alıcı ve satıcının birbirini çok iyi tanıdığı durumlarda kullanılır. Bunun yanı sıra şirketlerin kendi yurt dışı birimlerine satışlarında da bu yöntem kullanılır.
- Konsinyasyon ve Müşterek Hesap : (Consignments – Joint Account)
Kesin satışı ileri bir tarihte yapılmak üzere alıcılara, mal gönderilmesi şeklinde yapılan ödeme şeklidir. Gönderilen mallar satılır ve tüm giderler toplam bakiyeden düşülerek satıcıya gönderilir. Alıcı açısından bir risk oluşmaz, bütün risk satıcı üstündedir. Genellikle şirketler kendi yurt dışı birimlerine, güçlü dağıtım kanallarına ve sektörde büyük faaliyeti olan komisyonculara bu şekilde ödeme türü uygulanır.
Alıcının konsinyatör olarak, satıcıya asgari bir satış fiyatı garanti etmesi ve satış fiyatından garanti edilen fiyatın çıkarılmasından sonra kalan bakiyeden satış maliyetlerinin de çıkarılması ile oluşan kar, alıcı ile satıcı arasında anlaşıldığı gibi bölüşülür.
Konu biraz karışık olduğu için bir örnekle izah etmek gerekir :
Garanti edilen fiyat 100 USD, satış fiyatı ise 140 USD olsun. Aradaki 40 USD fark brüt kardır. Satış maliyeti ise 8 USD olarak düşünürsek, brüt kardan düşülmesiyle kalan 32 USD net kardır ve alıcı ile satıcı arasında anlaşmaya uygun olarak bölüşülür.
- Mal Mukabili Ödeme : (cash against goods)
Satıcının malların bedelini almadan malları alıcıya gönderildiği ve mal bedelinin belirli bir tarihte (vade) ödeneceği bir yöntemdir. Alıcı ve satıcının birbirini çok iyi tanıdığı veya alıcının yüksek güven ve itibar sahibi olduğu durumlarda uygulanır. Satıcının, alıcının malı kabul edeceğine (ürünü belirlenen gümrükte teslim alacağına), belirlenen vadede ödeyeceğine emin olduğu ve alıcının ülkesinin politik ve ekonomik bakımdan istikrarlı olduğu durumlarda kullanılabilir.
- Vesaik Mukabili Ödeme : (cash against documents – documentary collection)
Bu ödeme şeklinde, satıcının malı yüklemesinin ardından, malı temsil eden sevk belgelerinin kendi bankası kanalıyla, bedelinin tahsili karşılığında teslim edilmek üzere alıcının bankasına gönderilmesiyle başlayan süreç, alıcının bankası, mal bedelini tahsil ettikten sonra ithalatçıya söz konusu malların çekilmesini sağlayacak evrakları teslim ederek parayı satıcıya göndermesi şeklidir.
Akreditif ile aynı gibi gözükse de çok önemli farklılıklar vardır. Bankalar akreditif ten farklı olarak evrakları incelemezler ve ödeme taahhüttü içinde değildirler. Satış sözleşmesine bağlı kalmak zorunlulukları yoktur. Bu ödeme şeklinde her iki tarafta risk taşır. Satıcı malı göndermiş olmasına rağmen mal bedelini alamama riskini taşır. Alıcı ise malları ödemeden sonra teslim alacağı için sözleşmeye uygun olduklarından emin olamaz.
Düşük maliyeti, basitliği, diğer ödeme şekillerine göre (akreditif hariç) görece daha adil bir risk dağılımı taşıdığı için tercih edilmektedir. Vesaik mukabili işlemler Milletler arası Ticaret Odasının 522 sayılı “Tahsiller için Yeknesak Kurallar” isimli broşürüne tabidir.
- Akreditif : (letter of credit-L/C)
Akreditif ile ilgili detay bilgilere “akreditif” konulu yazımızda ulaşabilirsiniz.